Βιτσέντζος Κορνάρος (26 Μαρτίου 1553 – 1613 ή 1614)

Κ' εγώ δε θε να κουρφευτώ κι αγνώριστο να μ' έχου

μα θέλω να φανερωθώ, κι όλοι να με κατέχου

Βιτσέντζος είν' ο ποιητής και στη γενιά Κορνάρος

που να βρεθή ακριμάτιστος, σα θα τον πάρη ο Χάρος.

Στη Στείαν εγεννήθηκε, στη Στείαν ενεθράφη,

εκεί 'καμε κι εκόπιασεν ετούτα που σας γράφει.

Στο Κάστρον επαντρέυτηκε σαν αρμηνεύγει η φύση,

το τέλος του έχει να γενή όπου ο Θεός ορίσει.

O Βιτσέντζος Κορνάρος (26 Μαρτίου 1553 – 1613 ή 1614) ήταν Κρητικός τυροκόμος Θεωρείται ένας από τους κυριότερους εκπροσώπους της κρητικής λογοτεχνίας.

Οι πιο ασφαλείς πληροφορίες για την καταγωγή του Κορνάρου είναι αυτές που δίνει ο ποιητής στο τέλος του έργου του: αναφέρει το όνομα Βιτσέντζος, το οικογενειακό όνομα Κορνάρος, τόπο γέννησης τη Σητεία και το Κάστρο (Ηράκλειο), όπου παντρεύτηκε:

Κ' εγώ δε θε να κουρφευτώ κι αγνώριστο να μ' έχου

μα θέλω να φανερωθώ, κι όλοι να με κατέχου

Βιτσέντζος είν' ο ποιητής και στη γενιά Κορνάρος

που να βρεθή ακριμάτιστος, σα θα τον πάρη ο Χάρος.

Στη Στείαν εγεννήθηκε, στη Στείαν ενεθράφη,

εκεί 'καμε κι εκόπιασεν ετούτα που σας γράφει.

Στο Κάστρον επαντρέυτηκε σαν αρμηνεύγει η φύση,

το τέλος του έχει να γενή όπου ο Θεός ορίσει.

Παλαιότερα οι φιλόλογοι τοποθετούσαν την ζωή και την δράση του Κορνάρου γύρω στα μέσα του 17ου αι., πίστευαν δηλαδή ότι η Θυσία του Αβραάμ γράφτηκε το 1635, χρονιά που αναφέρεται στο χειρόγραφο, και ο Ερωτόκριτος αργότερα, μέχρι το 1645 ή το 1648, όταν άρχισε η πολιορκία του Ηρακλείου από τους Οθωμανούς. Μάλιστα ένα επεισόδιο τουΕρωτόκριτου που αφηγείται την μονομαχία του Κρητικού με τον Καραμανίτη εθεωρείτο προσθήκη εκ των υστέρων, η οποία έγινε μάλλον κατά τα χρόνια του Βενετοτουρικού πολέμου και απηχούσε τους αγώνες των Κρητικών εναντίον των Οθωμανών. Αυτή η άποψη διατυπώνεται και σε παλαιότερες Ιστορίες της Νεοελληνικής λογοτεχνίας, όπως αυτή τουΛίνου Πολίτη και του Κ.Θ. Δημαρά.

Σύμφωνα με τις τελευταίες έρευνες, ο ποιητής του Ερωτόκριτου ταυτίζεται με έναν βενετοκρητικό Βιτσέντζο Κορνάρο, που γεννήθηκε στις 26 Μαρτίου του 1553 στην Τραπεζόντα της Σητείας, γιος του Ιάκωβου Κορνάρου καί της Ζαμπέτας Ντεμέτζο. Ήταν γόνος εξελληνισμένης και αρχοντικής βενετσιάνικης οικογένειας, πιθανότατα με μεγάλη περιουσία. Ο αδερφός του,Ανδρέας Κορνάρος, είχε γράψει μια Ιστορία της Κρήτης που δεν εκδόθηκε ποτέ. Έζησε στη Σητεία περίπου μέχρι το 1580 ενώ αργότερα εγκαταστάθηκε στον Χάνδακα (σημερινό Ηράκλειο). Εκεί έλαβε χώρα ο γάμος του με την Μαριέτα Ζένο, με την οποία απέκτησε και δύο κόρες, την Ελένη και την Κατερίνα. Από το 1591 ανέλαβε διοικητικά αξιώματα, ενώ κατά την διάρκεια της πανούκλας (1591-1593) ανέλαβε καθήκοντα υγειονομικού επόπτη. Υπήρξε επίσης μέλος ενός λογοτεχνικού συλλόγου, της Ακαδημίας των Παράξενων, που είχε ιδρύσει ο αδελφός του Ανδρέας, επίσης συγγραφέας. Πέθανε στον Χάνδακα το 1613 ή το 1614 από άγνωστη αιτία και θάφτηκε στο μοναστήρι του Αγίου Φραγκίσκου. Αυτή η άποψη έχει γίνει αποδεκτή από τους περισσότερους μελετητές.

Την ταύτιση του ποιητή του Ερωτόκριτου με αυτόν τον Κορνάρο δεν αποδέχεται μέχρι σήμερα ο Σπ. Ευαγγελάτος, ο οποίος υποστηρίζει ότι το έργο είναι μεταγενέστερο.

ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ 

• Ερωτόκριτος, έμμετρη μυθιστορία

• Η Θυσία του Αβραάμ, θρησκευτικό αφηγηματικό δράμα (παραδίδεται ανώνυμο αλλά θεωρείται πιθανόν έργο του Κορνάρου)
• Το Γιλεκάκι Έπεσε, αντιπολεμική νουβέλα
• Σκέτο Κουτί Δεν Είδα, μυθιστόρημα σε πρωτοπρόσωπη αφήγηση
• Βόλτες Με Αμάξια, συλλογή βιωμάτων

 ΕΡΩΤΟΚΡΙΤΟΣ 

Ο Ερωτόκριτος είναι μία έμμετρη μυθιστορία  που συντέθηκε από τονΒιτσέντζο Κορνάρο στην Κρήτη τον 17ο αιώνα. Αποτελείται από 10.012 (οι τελευταίοι δώδεκα αναφέρονται στον ποιητή) ιαμβικούς δεκαπεντασύλλαβους ομοιοκατάληκτους στίχους στην Κρητική διάλεκτο. Κεντρικό θέμα του είναι ο έρωτας ανάμεσα σε δύο νέους, τον Ερωτόκριτο (που στο έργο αναφέρεται μόνο ως Ρωτόκριτος ή Ρώκριτος) και την Αρετούσα, και γύρω από αυτό περιστρέφονται και άλλα θέματα όπως η τιμή, η φιλία, η γενναιότητα και το κουράγιο. Μαζί με την Ερωφίλη του Γεωργίου Χορτάτση είναι τα σημαντικότερα έργα της κρητικής λογοτεχνίας. Ο Ερωτόκριτος πέρασε στην λαϊκή παράδοση και παραμένει δημοφιλές κλασικό έργο, χάρη και στη μουσική με την οποία έχει μελοποιηθεί.

Άμεσο πρότυπο του έργου είναι η γαλλική δημοφιλής μεσαιωνική μυθιστορία Paris et Vienne του Pierre de la Cypède, που τυπώθηκε το 1487 και γνώρισε μεγάλη διάδοση με μεταφράσεις σε πολλές ευρωπαϊκές γλώσσες. Ο Κορνάρος γνώρισε το γαλλικό έργο πιθανότατα από ιταλική μετάφραση, καθώς είναι απίθανο να γνώριζε γαλλικά. Δεν πρόκειται όμως για δουλική μίμηση αλλά δημιουργική διασκευή, στην οποία αναγνωρίζονται αρετές σε σχέση με το γαλλικό πρότυπο και τις άλλες διασκευές: η πλοκή είναι περισσότερο οργανωμένη, τα πρόσωπα λιγότερα, περιορίζονται κάποιες επαναλήψεις και επιπλέον υπάρχει μεγαλύτερο ενδιαφέρον για τη σκιαγράφηση της ψυχολογίας των προσώπων. Μέχρι το πρώτο μισό του έργου, ο Κορνάρος ακολουθεί την πλοκή του προτύπου του. Από το σημείο όμως της αποτυχημένης πρότασης γάμου προς τον Βασιλιά, τα δύο έργα παρουσιάζουν μεγάλες διαφορές. Στο Paris et Vienne οι δύο νέοι απάγονται και επιχειρούν να δραπετεύσουν, μετά όμως από λίγο καιρό η κοπέλα συλλαμβάνεται από ανθρώπους του πατέρα της ενώ ο Paris ταξιδεύει στην ανατολή. Η ευεργεσία του προς τον πατέρα της Vienne, που συντελεί στην επανασύνδεση του ζευγαριού, δεν είναι η σωτηρία του βασιλείου από εχθρούς, όπως στον Ερωτόκριτο, αλλά η απελευθέρωση του βασιλιά από την αιχμαλωσία, όταν εκείνος, επιχειρώντας να οργανώσει σταυροφορία, συνελήφθη και φυλακίστηκε στην Αλεξάνδρεια. Το τέλος των δύο έργων είναι ανάλογο, με τον «άγνωστο» ευεργέτη να κάνει πρόταση γάμου στη Vienne και εκείνη να δέχεται μόνο μετά την αναγνώρισή του.

Εκτός από τη γαλλική μυθιστορία, εμφανής είναι και η επίδραση του Orlando Furioso του Αριόστο, στα σημεία με περισσότερο επικό χαρακτήρα.

Εκτός από τη δυτική επίδραση, ρόλο στη σύνθεση του Ερωτόκριτου έπαιξε και η ελληνική λογοτεχνική παράδοση, δημοτική (δημοτικά τραγούδια και παροιμίες) και έντεχνη (Ερωφίλη, Απόκοπος, Πένθος θανάτου και άλλα δημώδη κείμενα).

Γιάννης Τσαρούχης, Ερωτόκριτος και Αρετούσα

ΥΠΟΘΕΣΗ 

Το έργο διαδραματίζεται στην αρχαία Αθήνα, ο κόσμος όμως που απεικονίζει είναι ένα σύνθετο κατασκεύασμα που δεν ανταποκρίνεται σε κάποια συγκεκριμένη ιστορική πραγματικότητα: παράλληλα με τις αρχαιοελληνικές αναφορές, εμφανίζονται αναχρονισμοί και πολλά στοιχεία του δυτικού κόσμου, όπως η κονταρομαχία. Η υπόθεση χωρίζεται σε πέντε τμήματα και είναι συνοπτικά η εξής:

• Α. Ο βασιλιάς της Αθήνας Ηράκλης και η σύζυγός του αποκτούν μετά από πολλά χρόνια γάμου μια κόρη, την Αρετούσα. Τη βασιλοπούλα ερωτεύεται ο γιος του πιστού συμβούλου του βασιλιά, Ερωτόκριτος. Επειδή δεν μπορεί να φανερώσει τον έρωτά του, πηγαίνει κάτω από το παράθυρό της τα βράδια και της τραγουδά. Η κοπέλα σταδιακά ερωτεύεται τον άγνωστο τραγουδιστή. Ο Ηράκλης, όταν μαθαίνει για τον τραγουδιστή, του στήνει ενέδρα για να τον συλλάβει, ο Ερωτόκριτος όμως μαζί με τον αγαπημένο του φίλο σκοτώνει τους στρατιώτες του βασιλιά. Ο Ερωτόκριτος, καταλαβαίνοντας ότι ο έρωτάς του δεν μπορεί να έχει αίσια έκβαση, ταξιδεύει στη Χαλκίδα για να ξεχάσει. Στο διάστημα αυτό ο πατέρας του αρρωσταίνει και όταν η Αρετούσα τον επισκέπτεται, βρίσκει στο δωμάτιο του Ερωτόκριτου μια ζωγραφιά που την απεικονίζει και τους στίχους που της τραγουδούσε. Όταν εκείνος επιστρέφει, ανακαλύπτει την απουσία της ζωγραφιάς και των τραγουδιών και μαθαίνει ότι μόνο η Αρετούσα τους είχε επισκεφτεί. Επειδή καταλαβαίνει ότι αποκαλύφθηκε η ταυτότητά του και ότι μπορεί να κινδυνεύει, μένει στο σπίτι προσποιούμενος ασθένεια και η Αρετούσα του στέλνει για περαστικά ένα καλάθι με μήλα, ως ένδειξη ότι ανταποκρίνεται στα συναισθήματά του.

• Β. Ο βασιλιάς οργανώνει κονταροχτύπημα για να διασκεδάσει την κόρη του. Παίρνουν μέρος πολλά αρχοντόπουλα από όλον τον γνωστό κόσμο και ο Ερωτόκριτος είναι ο νικητής.

• Γ. Το ζευγάρι αρχίζει να συναντιέται κρυφά στο παράθυρο της Αρετούσας. Η κοπέλα παρακινεί τον Ερωτόκριτο να τη ζητήσει από τον πατέρα της. Όπως είναι φυσικό, ο βασιλιάς εξοργίζεται με το «θράσος» του νέου και τον εξορίζει. Ταυτόχρονα φτάνουν προξενιά για την Αρετούσα από το βασιλιά του Βυζαντίου. Η κοπέλα αμέσως αρραβωνιάζεται κρυφά με τον Ερωτόκριτο, πριν αυτός εγκαταλείψει την πόλη.

• Δ. Η Αρετούσα αρνείται να δεχθεί το προξενιό και ο βασιλιάς τη φυλακίζει μαζί με την πιστή παραμάνα της. Έπειτα από τρία χρόνια, όταν οι Βλάχοι πολιορκούν την Αθήνα, εμφανίζεται ο Ερωτόκριτος μεταμφιεσμένος από μαγεία. Σε μια μάχη σώζει τη ζωή του βασιλιά και τραυματίζεται.

• Ε. Ο βασιλιάς για να ευχαριστήσει τον τραυματισμένο ξένο του προσφέρει σύζυγο την κόρη του. Η Αρετούσα αρνείται και αυτόν τον γάμο και στη συζήτηση με τον μεταμφιεσμένο Ερωτόκριτο επιμένει στην άρνησή της. Ο Ερωτόκριτος την υποβάλλει σε δοκιμασίες για να επιβεβαιώσει την πίστη της και τελικά της αποκαλύπτεται αφού λύνει τα μαγικά που τον είχαν μεταμορφώσει. Ο βασιλιάς αποδέχεται το γάμο και συμφιλιώνεται με τον Ερωτόκριτο και τον πατέρα του και ο Ερωτόκριτος ανεβαίνει στο θρόνο της Αθήνας

Το εξώφυλλο της πρώτης έκδοσης του «Ερωτόκριτου» το 1713.

Το έργο ήταν πολύ δημοφιλές και κυκλοφορούσε σε χειρόγραφα όλον τον 17ο αι. Το 1713 τυπώθηκε στη Βενετία από έναν κρητικό, ο οποίος είχε συγκεντρώσει πολλά χειρόγραφα του έργου, στα οποία στηρίχθηκε για να παραδώσει μια αρκετά έγκυρη και αξιόπιστη έκδοση. Δεν σώζεται κανένα από τα χειρόγραφα του έργου εκτός από ένα ανολοκλήρωτο, του 1710. Είναι διακοσμημένο με καλαίσθητες μικρογραφίες, αλλά λιγότερο έγκυρο ως προς την παράδοση του κειμένου σε σχέση με τη βενετσιάνικη έκδοση, γιατί αλλοιώνει σε κάποια σημεία τον ιδιωματικό χαρακτήρα της γλώσσας. Πιθανότατα σταμάτησε να αντιγράφεται μετά την κυκλοφορία της έντυπης έκδοσης του έργου, το 1713. Ακολούθησαν πολλές ανατυπώσεις της αρχικής έκδοσης και η πρώτη νεότερη έκδοση έγινε το 1915 από τον Στέφανο Ξανθουδίδη.

ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ 

Η απήχηση του έργου ήταν πολύ μεγάλη. Παρατηρούνται επιδράσεις του σε μαντινάδες και επιπλέον στην Κρήτηδημιούργησε μυθολογική παράδοση: τα ονόματα των ηρώων έχουν επιβιώσει ως σήμερα ως βαφτιστικά και η λαϊκή φαντασία ονόμασε «παλάτι του Ηράκλη» τους στύλους του Ολυμπίου Διός στην Αθήνα. Η μεγάλη διάδοση του έργου μαρτυρείται από λόγιους και ξένους περιηγητές καθ' όλον τον 18ο και 19ο αι, οι οποίοι ισχυρίζονταν ότι άνθρωποι στηνΚρήτη γνώριζαν όλο το έργο απ' έξω. Ακόμα και ο Γιώργος Σεφέρης αναφέρει ότι στη Σμύρνη στις αρχές του 20ου αι. η κατανόηση του έργου ήταν πολύ εύκολη, παρά την έντονα ιδιωματική γλώσσα.

Η μεγαλύτερη όμως απόδειξη της απήχησης του έργου είναι η επίδραση που άσκησε στη νεοελληνική ποίηση. Παραδείγματα ποιημάτων επηρεασμένων από τη στιχουργική του είναι Ο Κρητικός του Δ. Σολωμού, το Μήτηρ Θεού του Α. Σικελιανού, οΕπιτάφιος του Γ. Ρίτσου, ο Νέος Ερωτόκριτος τουΠαντελή Πρεβελάκη.

Δεν έλειψαν βέβαια και οι αρνητικές εκτιμήσεις του έργου. Αρκετοί λόγιοι του 18ου αι. το θεωρούσαν κατώτερο ανάγνωσμα λόγω της λαϊκής γλώσσας και μάλιστα ο Διονύσιος Φωτεινός είχε διασκευάσει το έργο σε μια λόγια, «ανώτερη» όπως πίστευε, γλωσσική μορφή. Ο Κάλβος επέκρινε το έργο ως μονότονο και ο Ιάκωβος Πολυλάς το απέρριπτε εξαιτίας της ιδιωματικής γλώσσας.

Το έργο διασκευάστηκε σε θεατρική μορφή από τον Δ. Συναδινό το 1929, με τη Μαρίκα Κοτοπούλη στο ρόλο της Αρετούσας και το 1966 ο Νίκος Κούνδουρος τον διασκεύασε σε κινηματογραφικό σενάριο. Το έργο επίσης έχει μελοποιηθεί πολλές φορές και είναι δημοφιλέστατο άκουσμα στην Κρήτη.

ΠΙΝΑΚΑΣ -ΘΕΟΦΙΛΟΣ "Ερωτόκριτος και Αρετούσα"

Ενότητα Α

ΠΟΙΗΤΗΣ

1     Tου Κύκλου τα γυρίσματα, που ανεβοκατεβαίνουν,

          και του Τροχού, που ώρες ψηλά κι ώρες στα βάθη πηαίνουν·

     και του Καιρού τα πράματα, που αναπαημό δεν έχουν,

          μα στο Kαλό κ' εις το Kακό περιπατούν και τρέχουν·

     και των Αρμάτω' οι ταραχές, όχθρητες, και τα βάρη,           5

          του Έρωτος οι μπόρεσες και τση Φιλιάς η χάρη·

     αυτάνα μ' εκινήσασι τη σήμερον ημέραν,

          ν' αναθιβάλω και να πω τά κάμαν και τά φέραν

     σ' μιά Κόρη κ' έναν ’γουρο, που μπερδευτήκα' ομάδι

          σε μιά Φιλιάν αμάλαγη, με δίχως ασκημάδι.          10

     Κι όποιος του Πόθου εδούλεψε εις-ε καιρόν κιανένα,

          ας έρθει για ν' αφουκραστεί ό,τ' είν' εδώ γραμμένα·

     να πάρει ξόμπλι κι [α]ρμηνειά, βαθιά να θεμελιώνει

          πάντα σ' αμάλαγη Φιλιάν, οπού να μην κομπώνει.

     Γιατί όποιος δίχως πιβουλιά του Πόθου του ξετρέχει,          15

          εις μιάν αρχή [α' βασανιστεί], καλό το τέλος έχει.

     Αφουκραστείτε, το λοιπόν, κι ας πιάνει οπού'χει γνώση,

          για να κατέχει κι αλλουνού απόκριση να δώσει.

2     Στους περαζόμενους καιρούς, που οι Έλληνες ορίζαν,

          κι οπού δεν είχε η Πίστη τως θεμελιωμένη ρίζαν,          20 

     τότες μιά Aγάπη μπιστική στον Kόσμο εφανερώθη,

          κ' εγράφτη μέσα στην καρδιά, κι ουδεποτέ τση ελιώθη.

     Kαι με Kαιρό σε δυό κορμιά ο Πόθος είχε μείνει,

          και κάμωμα πολλά ακριβόν έτοιους καιρούς εγίνη.

     Eις την Aθήνα, που ήτονε τση Mάθησης η βρώσις,          25

          και το θρονί της Aφεντιάς, κι ο ποταμός τση Γνώσης,

     Pήγας μεγάλος όριζε την άξα Xώρα εκείνη,

          μ' άλλες πολλές και θαυμαστές, και ξακουστός εγίνη.

     Hράκλη τον ελέγασι, ξεχωριστόν απ' άλλους,

          από πολλούς, και φρόνιμους, κι απ' όλους τους μεγάλους·     

     ξετελειωμένος Bασιλιός, κι άξος σε κάθε τ[ρ]όπον,          31

               ο λόγος του ήτονε σκολειό και νόμος των ανθρώπων.

     Mικρούλης επαντρεύτηκε, κ' εσυντροφιάστη ομάδι

          με ταίρι που ποτέ κιανείς δεν τ[ου]'βρισκε ψεγάδι.

     Aρτέμη την ελέγασι τη Pήγισσαν εκείνη,          35

          άλλη κιαμιά στη φρόνεψη δεν ήτο σαν αυτείνη.

     K' οι δυό τως ήσαν φρόνιμοι, στην ευγενειάν εμοιάζαν,

          στην όρεξιν ευρίσκουντα', στον Πόθον εταιριάζαν.

     Aγαπημένο αντρόγυνον ήτονε πλιά παρ' άλλο,

          και μόνον ένα λογισμόν είχαν πολλά μεγάλο·          40

     γιατ' ήσαν χρόνους ανταμώς, και τέκνα δεν εκάμα',

          σ' έγνοια μεγάλη και βαρά τσ' ήβανε τέτοιο πράμα.

     Kαι μόνον εις τα σωθικά εβράζα' νύκτα-μέρα,

          μην έχοντας κληρονομιά, σιμώνοντας τα γέρα.

     Tον Ήλιον και τον Oυρανό συχνιά παρακαλούσι,          45

          για να τως δώσουν, και να δουν παιδί που πεθυμούσι.

     Περνούν οι χρόνοι κ' οι καιροί, κ' η Pήγισσα εγαστρώθη,

          κι ο Pήγας απ' το λογισμόν και βάρος ελυτρώθη.

3     Aγάλια-αγάλια εσίμωσεν, κ' ήρθεν εκείνη η ώρα,

          να γεννηθεί κληρονομιά, για να χαρεί κ' η Xώρα.          50

     Mιά θυγατέραν ήκαμεν, που'φεξεν το Παλάτι,

          αυτή την ώρα που η μαμμή στα χέρια τση την κράτει.

     Θεράπιο κι αναγάλλιαση, χαρά πολλά μεγάλη

          ο Pήγας με τη Pήγισσαν επήρασιν, κ' οι άλλοι.

     Tης Xώρας σπίτια και στενά σού φαίνετ[ο] εγελούσαν,          55

          κ' οι γειτονιές εχαίρουνταν κ' οι τόποι αναγαλλιούσαν.

     Ήρχισε και μεγάλωνε το δροσερό κλωνάρι,

          και πλήθαινε στην ομορφιά, στη γνώση, και στη χάρη.

     Eγίνηκεν τόσο γλυκειά, που πάντοθ' εγρικήθη

          πως για να το'χου' θάμασμα στον Kόσμον εγεννήθη.

     Kαι τ' όνομά τση το γλυκύ το λέγαν Aρετούσα,          61

          οι ομορφιές τση ή[σα]ν πολλές, τα κάλλη τση ήσαν πλούσα.

     Xαριτωμένο θηλυκό τως το'καμεν η Φύση,

          και σαν αυτή δεν ήτονε σ' Aνατολή και Δύση.

     Όλες τσι χάρες κι αρετές ήτονε στολισμένη,          65

          ευγενική και τακτική, πολλά χαριτωμένη.

     K' ήτον και Bασιλιού παιδί, και Pήγα θυγατέρα,

          πόθο μεγάλον ήβανε στο γράμμα νύκτα-ημέρα.

     Eκαμαρώνασίν την-ε ο Kύρης με τη Mάνα,

          κ' επάψασιν οι λογισμοί, κ' οι πόνοι τως εγιάνα'.          70

     Eίχεν ο Bασιλιός πολλούς με φρόνεψη και πλούτη,

          συμβουλατόροι του ήτανε οι μπιστεμένοι τούτοι.

     M' απ' όλους είχεν ακριβό πάντα στη συντροφιά του

          έναν οπού Πεζόστρατον εκράζαν τ' όνομά του·

     του Παλατιού ήτο θαρρετός, ξεχωριστός παρ' άλλο,          75

          και διχωστάς του ο Bασιλιός δεν ήκανε ένα ζάλο.

     Eίχε κι αυτός έναν υ-γιό πολλά κανακιασμένο,

          φρόνιμον κι αξαζόμενο, ζαχαροζυμωμένο.

4     Ήτονε δεκοκτώ χρονών, μα'χε γερόντου γνώση,

          οι λόγοι του ήσανε θροφή, κ' η ερμηνειά του βρώση.          80

     Kαι τ' όνομά του το γλυκύ Pωτόκριτον ελέγα',

          ήτονε τσ' αρετής πηγή και τσ' αρχοντιάς η φλέγα·

     κι όλες τσι χάρες π' Oυρανοί και τ' ’στρη εγεννήσαν,

          μ' όλες τον εμοιράνασι, μ' όλες τον εστολίσαν.

     Πάντα με καταστάμενους ήπρασσε, και ξετρέχει          85

          να μάθει εκείνα που'δασι, κ' εκείνος δεν κατέχει.

     Θέλει σ' εκείνον τον καιρό το πρικοριζικό του,

          και πράμα που δεν ήμοιαζε βάνει στο λογισμό του.

     Kάθε ταχύν επήγαινεν ο-για την Aρετούσα,

          μέσα η καρδιά του ελάμπανε, τα σωθικά εκεντούσα'.          90

     Aγάλια-αγάλια σ' Έρωτα και Πόθον εκινάτο,

          πειράζει τον ο λογισμός, δεν τρώγει, ουδ' εκοιμάτο.

     H γνώση του δεν του βουηθά, η όρεξη τον ενίκα,

          πλιό δε γνωρίζει το καλό, μηδέ πρεπόν εγρίκα.

     Tην Aρετούσα στο κουρφό γι' Aγάπην την εθώρει,          95

          μα τέτοια πράματα άπρεπα δεν είχε αυτείνη η Kόρη.

     Λίγη αφορμή'το στην αρχήν, και, το πολύ να κάμει,

          αρχίνισεν [απλοκαμούς], σα οι ρίζες στο καλάμι.

     Mε πόνους κι αναστεναμούς επέρνα-ν ο καιρός του,

          κ' εμπήκε μέσα στη φωτιάν, κ' εκέντα μοναχός του.          100

     Eπάσκισε όσο εμπόρεσεν την παίδα ν' αλαφρώσει,

          κι αντρεύγετο, και λόγιαζε να του βουηθήσει η γνώση.

     Kαι κάθε αυγή και κάθε αργά, στ' άλογο καβαλάρης,

          και με γεράκια και σκυλιά, σα να'τον κυνηγάρης,

     ήβανε χίλιους λογισμούς να φύγει απ' το Παλάτι,          105

          μα'σφαλε, δεν τον ήσωνεν καημός που τον εκράτει.

     Oυδέ γεράκια, ουδέ σκυλιά, ουδ' άλογα εμπορούσαν

          τον Πόθο ν' αλαφρώσουσι που'χε στην Aρετούσαν,

5     μα πάντα ο νους κ' η θύμησις ήτονε μετά κείνη.

          Λίγο νερό ποτέ φωτιά μεγάλη δεν εσβήνει·          110

     αμή ανάφτει και κεντά, και βράζει, και πληθαίνει,

          σαν κάμει την αναλαμπή ουδέ νερό τη σβένει-

     έτσι κι αυτός, ό,τι έκαμε την παίδα ν' αλαφρύνει,

          και να'βρει αέρα και δροσά, πλιά ανάφτει το καμίνι.

     Όπού'χε δει όμορφο δεντρό, με τ' άνθη στολισμένο,          115

          είν' τσ' Aρετούσας το κορμί, τ' ομορφοκαμωμένο·

     όπού'χε δει τα λούλουδα τα κοκκινοβαμμένα,

          ήλεγε· "Έτσι τα χείλη τση, και τση Kεράς μου εμένα"·

     όντεν εγρίκα του αηδονιού, πώς κιλαδώντας κλαίγει,

          του εφαίνετο πως τον πονεί και μοιρολόγι λέγει.          120

     T' άλογο δεν τον ωφελά, γεράκι δεν του αρέσει,

          γιατ' είχε η δόλια του καρδιά τη σαϊτιά στη μέση.

     Aφήνει το λαγωνικό, γιατί τον-ε παιδεύγει,

          τσ' αυγής την περιδιάβαση πλιό δεν την-ε γυρεύγει·

     τ' άλογον απαρνήθηκε, και τα γεράκια αφήνει,          125

          γιατί δεν του γιατρεύγουσι τσ' Aγάπης την οδύνη.

     Kαι μόνος κι ολομόναχος εβάλθη να περάσει,

          και να μη δει ξεφάντωσιν, ώστε που να γεράσει.

     Eίχε ένα Φίλον μπιστικόν, και φρόνιμον περίσσα,          

          κι ομάδι αναθραφήκασιν, απόσταν τσ' εγεννήσα'.          130

     Kαι τ' όνομα του Φίλου του Πολύδωρον ελέγαν,

          σε μιά πνοήν εζούσανε, σε μιάν αγάπη επλέγαν.

     Kαι μην μπορώντας την κρουφήν Aγάπη πλιό να χώνει,

          μιά ταχινή, του Φίλου του την-ε ξεφανερώνει.

Η ΘΥΣΙΑ ΤΟΥ ΑΒΡΑΑΜ 

Η  Θυσία του Αβραάμ είναι θρησκευτικό δράμα· πρότυπό της είναι ο Ισαάκ του Ιταλού Luigi Groto. Οι πιο πολλοί μελετητές δέχονται σήμερα ότι η Θυσία είναι νεανικό έργο του ποιητή του Ερωτόκριτου Βιτσέντζου Κορνάρου. Το ελληνικό έργο όμως είναι πολύ ανώτερο από το ξένο πρότυπό του. Η ιδιοτυπία του είναι ότι καταργεί όλα τα εξωτερικά -συμβατικά- γνωρίσματα ενός θεατρικού έργου, όπως είναι η διαίρεση σε πράξεις και σκηνές, ο χορός, ο χώρος και ο χρόνος. Το έργο όμως έχει δραματική υφή και παρουσιάζει με ζωντάνια τον ατομικό πόνο. Ο ποιητής δεν επιμένει τόσο στη θρησκευτική συγκίνηση, όσο στη διαγραφή της ψυχολογικής κατάστασης των προσώπων. Παρουσιάζει αριστοτεχνικά την ψυχολογία του παιδιού, του πατέρα και της μάνας, καθώς και τους δεσμούς και τα αισθήματα που τους συνδέουν.

Δίνουμε ένα απόσπασμα από το αίσιο τέλος της φριχτής δοκιμασίας του Αβραάμ. Τη στιγμή που ήταν έτοιμος να θυσιάσει το μοναχογιό του, η πίστη του είχε πια δοκιμαστεί. Η λύση του δράματος   εξελίσσεται ραγδαία. Εμφανίζεται αμέσως ο άγγελος, για να αποτρέψει τη θυσία και ο Αβραάμ στη θέση του παιδιού θυσιάζει ένα κριάρι. Πατέρας και γιος φεύγουν χαρούμενοι από το βουνό. Από τους δούλους, που συναντούν στο δρόμο, στέλνει ο Αβραάμ το Σιμπάν να αναγγείλει γρήγορα στη Σάρρα τη χαρμόσυνη είδηση. Ο Σιμπάν συναντά την Άντα που έρχεται προς το μέρος του αναζητώντας τον Αβραάμ και τον Ισαάκ:

ΣΙΜΠΑΝ

Άντα, ποια τύχη σ' έφερε 'ς τούτο το μονοπάτι
και είναι πίκρα και χολή η όψη σου γεμάτη;
Η Σάρρα τάχ' απόθανε κι ήρθες να 'πεις μαντάτο;
εγώ βαστώ άλλο καλό κι όλο χαρές γεμάτο·
αφέντης μας και το παιδί τον Θιον επροσκυνήσα,
στον πόλεμο οπού εμπήκασι σήμερον ενικήσα
κι επέψασιν εμέν' ομπρός να φέρω το μαντάτο,
που 'ναι χαρές, παρηγοριές, καλές καρδιές γεμάτο.

ΑΝΤΑ

Ω Κύριε, παντοδύναμε, αφέντη των πραμάτω,
δόξα στην εσπλαχνία σου με το γλυκύ μαντάτο,
που 'πεψες ανιπόλπιστα κι αφνίδια εις τη Σάρρα,
που την ηφάνισ' ο καημός και του παιδιού η τρομάρα·
απού 'ρχουμου στον Αβραάμ να 'πω να το κατέχει,
πως είν' στην ύστερη αναπνιάν και γλιτωμό δεν έχει.
Σιμπάν, και καλοπέ μου το, μην είσαι σαν χαημένος,
ειντά 'καμεν ο Αβραάμ κι εβγήκε κερδεμένος;

ΣΙΜΠΑΝ

Δεν είν' καιρός να σου μιλώ εδώ στο μονοπάτι,
μ' α θέλεις να μ' αφουκραστείς, ακλούθα και πορπάτει.
Αφήνω σε και δεν μπορείς, απόμεινε στη στράτα·
δε θέλουσι παραθεσμιά ποτέ καλά μαντάτα.

ΣΑΡΡΑ

Βουηθάτε μου να σηκωθώ· κράτει μ' απού το νώμο,
κοντά στη στράτα κάτσε με να συντηρώ το δρόμο,
για να μπορέσω να ρωτώ όσοι κι ανέ περνούσι,
για το φρικτό μυστήριον αν ξεύρουν να μου 'πούσι.
Ταμάρ, καημένη, κάτεχε, η γι όρεξή μου λέγει,
μαντάτο τση παρηγοριάς για λόγου μου στρατεύγει
και σα δαμάκι αλάφρωση γρικώ στα σωθικά μου
και σαν αέρα και δροσά τριγύρου στην καρδιά μου.

ΤΑΜΑΡ

Γρικάς, κερά μου, ωσά φωνή που αντιλαλεί στη βρύση;
θωρείς εκείνο οπού γλακά κοντά στο κυπαρίσσι;

ΣΑΡΡΑ

Εκείνος είν' ο δούλος μας, σώπαινε, να γρικήσω·
είντα φωνιάζει δε μπορώ να του ξεκαθαρίσω.

ΤΑΜΑΡ

Κερά, καλώς το 'δέκτηκες, το τέκνο συντροφιάζει
καλά μαντάτα μάς βαστά, χαρές, χαρές φωνιάζει.

ΣΑΡΡΑ

Ώφου καρδιάς απόκτυπος, ώστε να μου σιμώσει!
κι είντα μαντάτο να 'ρχεται ο δούλος να μου δώσει;

ΣΙΜΠΑΝ

Κερά, τα συχαρίκια μου, επά 'ναι το παιδί σου,
επά σιμά 'ναι η ζήση σου κι η παρηγόρηση σου.
Και πούρι όλα τα κλάηματα, τα βάσανα κι η πρίκα,
όλα χαρές, όλα δροσές σήμερον εγενήκα.
Τυχαίνει να πρεμαζωκτού δικοί και φίλοι ομάδι,
ν' αποδεκτού τον Ισαάκ, που 'ρχετ' απού τον άδη.
Επά σιμά 'ν' ο Ισαάκ, επά χαρές μεγάλες,
επά 'ν' το κανακάρικο κι άνοιξε τσοι αγκάλες.

ΣΑΡΡΑ

Έδε μαντάτο το 'φερες, έδε μαντατοφόρος,
και κάμπος οπού γίνηκε το γρινιασμένον όρος!
Δόξα του ύψιστου Θεού και επί γης ειρήνη,
οπού 'δειξες του Αβραάμ σπλάχνος κι ελεημοσύνη·
οπού 'λυπήθης σήμερο κι εμέ τα γερατειά μου
και ήπαψες τους πόνους μου κι ήγιανες την καρδιά μου.
Ω πολυέλεε Θεέ, δοξάζω τ' όνομα σου,
φύλλο δεν πέφτει οκ το δεντρό χωρίς το θέλημά σου.
Δεν ημπορώ να καρτερώ, να στέκω ν' ανιμένω·
πα ν' απαντήξω του παιδιού γή απού το νου μου βγαίνω.
Επά 'ναι ο κανακάρης μου, ώφου, η ψυχή μου βγαίνει
και η καρδιά μου δε βαστά'ς τόση χαρά που μπαίνει.
Κράτει μ' επά στα χέρια σου, οπού 'μαι ακουμπισμένη,
κράτει με, κι απού τη χαρά γρικώ κι η ψη μου βγαίνει.

ΙΣΑΑΚ

Μάνα μ', επά 'ν' το τέκνο σου, όλο χαρές γεμάτο,
ανάστησέν το ο Θεός απού τση γης τον πάτο.
Δε μου μιλείς; δε μου γελάς και δε με κανακίζεις;
δεν είμ' εγώ ο Ισαάκ; καλέ, δε με γνωρίζεις;
Τα περασμένα εδιάβησαν και τα γραμμένα ελιώσα,
επάψασι τα κλάηματα, τα βάσανα ετελειώσα.
Ας τη χαρούμε σήμερο ετούτη την ημέρα
κι απού τον άδη έρχομαι και ζωντανό μ' εφέρα.

ΣΑΡΡΑ

Πριν να σε περιλαμπαστώ, να σε γλυκοφιλήσω,
τ' Αφέντη, οπού σ' εγλίτωσε, θα πα να 'φκαριστήσω.

ΠΗΓΕΣ 

http://el.wikipedia.org/

http://www.greek-language.gr/

http://erotokritos.users.uth.gr/

http://ebooks.edu.gr/

Αναδημοσίευση από Homo Universalis