Ο Καστοριάδης αποκαλύπτεται
31.01.2016 Εφημερίδα των Συντακτών Συντάκτης: Αρης Στυλιανού
Δεκαοχτώ χρόνια μετά τον θάνατο του Ελληνογάλλου στοχαστή, οι εκδόσεις Πόλις προσφέρουν στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό αυτή τη μνημειώδη εργασία, σε ωραία μετάφραση του Ανδρέα Παππά. Πρόκειται για ένα βιβλίο που φωτίζει πολύπλευρα το έργο του οικονομολόγου, κοινωνιολόγου, ψυχαναλυτή και πολιτικού Καστοριάδη, ανανεώνοντας το ενδιαφέρον για τη σκέψη του.
Η βιογραφία που υπογράφει ο Ντος βασίζεται σε ενδελεχή έρευνα αρκετών ετών, αποτελώντας προϊόν συζητήσεων με περίπου πενήντα άτομα που γνώριζαν καλά τον Καστοριάδη, αλλά και σε επισταμένη μελέτη των αρχείων του.
Η μέθοδος βιογράφησης ακολουθεί, κάπως παραδοσιακά, μια χρονολογική έκθεση του βίου του Καστοριάδη. Ο συγγραφέας παρακολουθεί την πορεία του στοχαστή σε νεανική, σε μέση και σε ώριμη ηλικία, από την Κωνσταντινούπολη στην Αθήνα και μετά στο Παρίσι. Εντούτοις, το νήμα της σειράς των συμβάντων δεν ξετυλίγεται με ρυθμό γραμμικό και μονοσήμαντο.
Στην πραγματικότητα, όλα τα επιμέρους στοιχεία και τα διάφορα γεγονότα συμπλέκονται με αριστοτεχνικό τρόπο, έχοντας πάντοτε ως κεντρικό άξονα την πολυεπίπεδη καστοριαδική θεωρητική συνεισφορά.
Το βιβλίο ανοίγει με μια σύντομη εισαγωγή, όπου δηλώνεται η αρχική και βασική διερώτηση, η οποία οδήγησε στη συγγραφή: «Πώς να εξηγήσει κανείς ότι ένας διανοούμενος αυτού του βεληνεκούς παρέμεινε σε τέτοιον βαθμό ‘‘περιθωριακός’’ και αγνοήθηκε από τα πανεπιστήμια ώς το τέλος της ζωής του;
Γιατί αυτό το έλλειμμα αναγνώρισης;». Επονται είκοσι τέσσερα συναρπαστικά κεφάλαια, ενώ στις τελευταίες σελίδες του τόμου προσφέρεται ενδιαφέρον υλικό, που περιλαμβάνει έξι παραρτήματα (πρόκειται για ανέκδοτες επιστολές) και ευρετήριο προσώπων.
Μέσα από τις σελίδες της βιογραφίας αναδύεται το πορτρέτο ενός Ελληνα κοσμοπολίτη, ενός ανθρώπου ξεχωριστής ευφυΐας, ενός «τιτάνα του πνεύματος», σύμφωνα με την έκφραση του φίλου του, Εντγκάρ Μορέν. Μαθαίνουμε λεπτομέρειες για την πολιτική δράση και τη διαδρομή του Καστοριάδη στην Αριστερά, από τις τροτσκιστικές ομάδες των αθηναϊκών χρόνων μέχρι το ταξίδι με το πλοίο «Ματαρόα» προς τη Γαλλία και την εγκατάσταση στο Παρίσι. Από τη συγκρότηση της ομάδας «Σοσιαλισμός ή Βαρβαρότητα» μέχρι τα γεγονότα της Ουγγαρίας το 1956.
Από την αδυσώπητη κριτική του προς τη Σοβιετική Ενωση μέχρι τις διασπάσεις του «Σοσιαλισμός ή Βαρβαρότητα», και μέχρι τις θεωρητικές διαμάχες σχετικά με τον μαρξισμό και την ψυχανάλυση.
Από τη μεγάλη εξέγερση του Μάη του ’68, που έφερε τα πάνω κάτω στο πολιτικό και πολιτισμικό πεδίο, μέχρι την κριτική στη σοβιετική «στρατοκρατία» και στον ολοκληρωτισμό, καθώς και μέχρι τον κίνδυνο ενός Γ΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Από την κατάρρευση των καθεστώτων του υπαρκτού σοσιαλισμού μέχρι τις πολιτικές αναλύσεις για την αρχαία ελληνική δημοκρατία.
Αναπτύσσονται επίσης, με κατανοητό τρόπο, οι βασικές καστοριαδικές έννοιες της «αυτονομίας» και της «φαντασιακής θέσμισης της κοινωνίας». Ουσιώδεις αναφορές γίνονται σε σημαντικούς Γάλλους διανοούμενους, όπως ο Κλοντ Λεφόρ, ο Πολ Ρικέρ, ο Ρενέ Ζιράρ, ο Μαρσέλ Γκοσέ, ο Ζακ Ζιλιάρ, ο Πιερ Βιντάλ-Νακέ και άλλοι.
Επιπλέον, παρουσιάζονται οι διάφορες συγκρούσεις στο εσωτερικό των ποικίλων ρευμάτων της Αριστεράς, καθώς και η ευθεία αντιπαλότητα του Καστοριάδη με την ομάδα του μαρξιστή φιλοσόφου Λουί Αλτουσέρ, και ειδικότερα με τον Νίκο Πουλαντζά, ο οποίος μάλιστα είχε υπαινιχθεί ότι ο Καστοριάδης δρούσε σαν πράκτορας του αμερικανικού ιμπεριαλισμού, λόγω της εργασίας του τελευταίου στον ΟΟΣΑ και της εχθρότητάς του προς την ΕΣΣΔ. Παλαιές διαμάχες, μάλλον ξεχασμένες στις μέρες μας, που όμως μπορούν να μας προσφέρουν χρήσιμα ιστορικά διδάγματα.
Επιπροσθέτως, πληροφορούμαστε γιατί και πώς ο Καστοριάδης ακολούθησε σχετικά ανορθόδοξη ακαδημαϊκή σταδιοδρομία: ενώ δεν έγινε ποτέ «κανονικός» καθηγητής πανεπιστημίου στη Γαλλία, υπήρξε ωστόσο διευθυντής σπουδών στην École des hautes études του Παρισιού και δίδαξε κατά καιρούς σε διάφορα πανεπιστήμια ανά τον κόσμο.
Σε κάθε περίπτωση, το έργο του δεν έπαψε ποτέ να κινητοποιεί ποικιλοτρόπως τους αναγνώστες του. Από την άποψη αυτή, μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζουν δύο από τα τελευταία κεφάλαια του τόμου, που φέρουν τους χαρακτηριστικούς τίτλους «Διεθνής ακτινοβολία» και «Επίγονοι, μελετητές, ερευνητές», όπου μπορεί κανείς να διαπιστώσει με τεκμήρια την πολύπλευρη επιρροή που άσκησε ο καστοριαδικός λόγος σε διεθνές επίπεδο και σε πληθώρα στοχαστών.
Το βιβλίο του Φρανσουά Ντος κυκλοφορεί στα ελληνικά σε μια χρονική περίοδο κατά την οποία διαπιστώνεται αυξανόμενο ενδιαφέρον για τη σκέψη του Ελληνογάλλου στοχαστή, με αρκετές εκδόσεις και πανεπιστημιακές διατριβές οι οποίες αναφέρονται στο έργο του.
Ετσι, η εν λόγω βιογραφία αποτελεί σημαντική συνεισφορά προς την κατεύθυνση μιας νέας προσέγγισης και ερμηνείας αυτής της πολυσχιδούς προσωπικότητας που υπήρξε ο Κορνήλιος Καστοριάδης.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου