"Χριστούγεννα... Πρωτούγεννα..."

Χριστουγεννιάτικες γελιογραφίες καί σατιρικά κάλαντα
στά παλιά λαϊκά περιοδικά ποικιλης ύλης.

¨Ένα αρκετά πλούσιο σε παραγωγή θεματικό κεφάλαιο της ελληνικής κοινωνικής γελοιογραφίας στα χρόνια της ακμής των λαϊκών περιοδικών ποικίλης ύλης (1945-1970+)  ήταν τα Χριστούγεννα. Στα χριστουγεννιάτικα τεύχη των περιοδικών αυτών, οι γελοιογράφοι έδιναν το εύθυμο στίγμα στην έτσι κι αλλιώς πλούσια γιορταστική ύλη των περιοδικών.
Οι θεματολογικοί άξονες των εμπνεύσεών τους, από τους οποίους απουσίαζε συνειδητά κάθε πολιτική σατιρική νύξη, ήταν σχετικώς περιορισμένοι: τα κάλαντα, το ξόδεμα του 13ου τρίτου μισθού ή "δώρο (μποναμάς) των Χριστουγέννων", οι τρεις μάγοι, η γαλοπούλα, το στόλισμα του δέντρου, ενώ απουσιάζει σχεδόν τελείως το παραδοσιακό στολισμένο καραβάκι αντί του χιονισμένου ελάτου, επισημαίνοντας έτσι, άθελά τους, τη ραγδαία αντικατάσταση κάποιων παραδοσιακών εθίμων στη μεταπολεμική διαμόρφωση της αστικής τάξης με κάποια άλλα ξενόφερτα και ειδικά άγγλο-σαξονικών προτύπων. Όχι σπάνια ένας ακόμα θεματικός άξονας ήταν και η αναφορά κάποιας τρέχουσας επικαιρότητας άσχετης πέρα από την στάνταρ χριστουγεννιάτικη, όπου έντεχνα μέσα στο  περιβάλλον της ενέτασσαν κι αυτή.
Είναι, πράγματι, θαυμαστό πώς με τόσο περιορισμένο θεματολόγιο οι γελοιογράφοι σε όλα αυτά τα χρόνια έδωσαν εκατοντάδες γελοιογραφίες, όπου ναι μεν -εκ των πραγμάτων- το "γκαγκ" συνέπιπτε να είναι το ίδιο σε αρκετές γελοιογραφίες, αλλά ο τρόπος εκφοράς του είχε το διαφορετικό στυλ του κάθε γελοιογράφου.

 

¨Είναι, πράγματι, θαυμαστό πώς με τόσο περιορισμένο θεματολόγιο οι γελοιογράφοι σε όλα αυτά τα χρόνια έδωσαν εκατοντάδες γελοιογραφίες, όπου ναι μεν -εκ των πραγμάτων- το "γκαγκ" συνέπιπτε να είναι το ίδιο σε αρκετές γελοιογραφίες, αλλά ο τρόπος εκφοράς του είχε το διαφορετικό στυλ του κάθε γελοιογράφου.

"ΝΑ ΤΑ ΠΟΥΜΕ;"
Ένα δεύτερο στοιχείο που χαρακτήριζε τα χριστουγεννιάτικα και "καπάκι" την επόμενη εβδομάδα τα πρωτοχρονιάτικα τεύχη των λαϊκών περιοδικών ποικίλης ύλης σε εκείνη την εικοσαετία, πάντα στον άξονα της χιουμοριστικής τους ύλης, ήταν τα "Κάλαντα" που... έψαλλαν εμμέτρως οι ταλαντούχοι στιχοπλόκοι των περιοδικών. Με τον 15σύλλαβο των κλασικών καλάντων των ημερών οι στιχοπλόκοι σατίριζαν -αρκετά αιχμηρά ορισμένες φορές- την επικαιρότητα, όπου δεν άφηναν στο απυρόβλητο την τρέχουσα πολιτική κατάσταση, πράγμα που απέφευγε να κάνει το πενάκι των συναδέλφων τους γελοιογράφων. Το έντυπο τούτο έθιμο με καταβολές από την αρχαία αττική κωμωδία, τους μιμίαμβους κατόπιν, τα ρωμαϊκά Σατουρνάλια πιο ύστερα και τέλος από τη βυζαντινή εποχή, έσβησε με την απόσυρση των λαϊκών περιοδικών ποικίλης ύλης από τη δημοσιογραφική σκηνή, καθώς τα περιοδικά που κατέλαβαν τον ζωτικό τους χώρο, τα Lifestyle θεωρούν πολύ παρωχημένη αντίληψη να έχουν ενταγμένη στην ύλη τους και κάποια έμμετρη επικαιρότητα.
Δεν είναι, δυστυχώς, το μόνο που η απουσία του ανακαλεί νοσταλγικές αναμνήσεις.
Μαζί. λοιπόν με τις παραδοσιακές των ημερών γελοιογραφίες  συμπεριλαμβάνονται στο μικρό τούτο αφιέρωμα και κάποια “χριστουγεννιάτικα κάλαντα” από τα περιοδικά “Ρομάντσο” και “Θησαυρό” τα κατ’ εξοχήν εμβληματικά περιοδικά του είδους και της εποχής τους.

Σε πολλούς στίχους θα εντοπιστεί πως η τότε επικαιρότητα δεν διαφέρει από τη σημερινή, τουλάχιστο στα θέματα που άπτονται της αστικής και μεσοαστικής τάξης. Έχουν απλώς σαν πρόσχημα τις γιορτές των Χριστουγέννων.

κείμενο-αρχείο: Γιώργος Βλάχος  

Πηγή